Historia Wydziału Nauk Geograficznych

Początki

Pierwsza jednostka geograficzna funkcjonowała w strukturze Uniwersytetu Łódzkiego od maja 1945 r. w ramach Wydziału Matematyczno­‑Przyrodniczego. Był nią Zakład Geografii stworzony przez wybitnego geomorfologa i geografa, uczonego o  światowej sławie – prof. Jana Dylika. W 1951 r. przez wyodrębnienie jednostek biologicznych i geograficznych powstał w Uniwersytecie Łódzkim Wydział Biologii i Nauk o Ziemi.

Przez 50 lat geografia łódzka rozwijała się w ramach tego Wydziału. Wzrost liczby pracowników naukowych oraz zwiększająca się liczba studentów były podstawą powołania w 2001 r. przez Senat UŁ Wydziału Nauk Geograficznych.

Jeszcze przed formalnym powstaniem Wydziału, w miesiącach letnich 2001 r. sporządzony został wniosek do Komitetu Badań Naukowych zawierający wszystkie dane niezbędne do oceny i kategoryzacji jednostek naukowych należących do Zespołu P04. Także przed 1 października 2001 r. w uzgodnieniu z Centralną Komisją ds. Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych złożony został wniosek o przyznanie Wydziałowi Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego uprawnień do nadawania stopnia naukowego doktora i doktora habilitowanego w dziedzinie nauk o Ziemi w dyscyplinie geografia.

Wniosek ten w krótkim terminie został rozpatrzony pozytywnie i jeszcze w grudniu 2001 r. odbyło się pierwsze kolokwium habilitacyjne (dr J. Wibig) na nowym Wydziale. Decyzją CK ds. TN i SN wszystkie rozpoczęte na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UŁ przewody doktorskie i habilitacyjne oraz postępowania w sprawie nadania tytułu profesora w dziedzinie nauk o Ziemi zostały przeniesione na Wydział Nauk Geograficznych.

Rozwój kadry

Rozwojowi badań geograficznych w ośrodku łódzkim towarzyszył systematyczny rozwój kadry naukowo-dydaktycznej. W  1979 r. Instytut Geografii UŁ zatrudniał 96 osób. Kadrę nauczycieli stanowiło 55 osób, w tym: dwóch profesorów, sześciu docentów, 19 adiunktów, jeden st. wykładowca i 27 st. asystentów i asystentów. Pozostałą grupę 41 osób stanowili pracownicy inżynieryjno­‑techniczni, administracji i obsługi. Kadra naukowo­‑dydaktyczna Wydziału Nauk Geograficznych na koniec marca 2011 r. liczyła 103 nauczycieli akademickich, w tym 25 osób z tytułem profesora i stopniem doktora habilitowanego oraz 60 osób ze stopniem doktora. W ostatnich latach rozwój kadry ma stabilny charakter, o czym świadczy systematyczny wzrost liczby samodzielnych pracowników i osób z tytułami profesorskimi. W każdym roku akademickim nadawany jest kilku doktorantom stopień doktora. Kadra naukowo-dydaktyczna kierunku geografia wywodzi się głównie spośród absolwentów tego kierunku i reprezentuje różne specjalności w zakresie geografii fizycznej oraz geografii społeczno­‑ekonomicznej.

Wśród nauczycieli akademickich na kierunku geografia znajdują się również specjaliści z zakresu informatyki, GIS, dydaktyki geografii oraz absolwenci innych kierunków studiów (ekonomii, historii, socjologii, architektury, matematyki, fizyki). Pozwala to na prowadzenie badań o tematyce interdyscyplinarnej i zabezpiecza własną kadrę dydaktyczną niezbędną do realizacji wielu przedmiotów podstawowych oraz tzw. przedmiotów humanizujących przewidzianych standardami kształcenia.

Zajęcia ze studentami WNG prowadzą również pracownicy innych wydziałów UŁ oraz pracownicy instytucji funkcjonujących w Łodzi i regionie. Reprezentują m.in. takie specjalności, jak: archeologia, ochrona środowiska, makroekonomia, polityka ekonomiczna, zarządzanie środowiskowe, astrofizyka, informatyka, symulacja komputerowa, socjologia, historia wychowania, pedagogika ogólna, psychologia, zoologia, ekologia, geobotanika, urbanistyka.

Kadra naukowo-dydaktyczna kierunku turystyka i rekreacja wywodzi się w dużej części spośród absolwentów geografii, a młodsza kadra – turystyki i rekreacji. Wśród samodzielnych pracowników naukowych, adiunktów i asystentów tego kierunku są absolwenci innych kierunków studiów (ekonomii, socjologii, architektury, matematyki, nauk humanistycznych, wychowania fizycznego).

Kadra naukowo-dydaktyczna kierunku gospodarka przestrzenna rekrutuje się w ogromnej większości również spośród absolwentów geografii, a ponadto ekonomii oraz architektury (urbanistyka) i reprezentuje różne specjalności tych nauk. Ze względu na interdyscyplinarność kierunku, zajęcia dydaktyczne prowadzone są także przez pracowników Wydziału Zarządzania, a także innych Wydziałów UŁ (Matematyki, Biologii i Ochrony Środowiska czy Prawa) oraz przez osoby mające doświadczenie praktyczne w gospodarce przestrzennej, a zatrudnione m.in. w biurach planowania przestrzennego czy instytucjach samorządowych związanych z gospodarką przestrzenną.

Na etatach pracowników Wydziału zatrudniani są najlepsi absolwenci oraz doktoranci wyróżniający się w pracy naukowej i dydaktycznej.

Kierunki kształcenia na WNG

W momencie powołania WNG studia dzienne były prowadzone tylko na kierunku geografia. Były one realizowane na studiach dziennych i zaocznych w systemie dwustopniowym: jako studia licencjackie (3-letnie) i uzupełniające studia magisterskie. W ramach studiów magisterskich prowadzone były specjalizacje:

• klimatologia i ochrona atmosfery (studia dzienne i zaoczne),
• hydrologia i ochrona zasobów wodnych czwartorzędu (studia dzienne i zaoczne),
• geomorfologia i geologia czwartorzędu (studia dzienne i zaoczne),
• geologia środowiskowa (studia dzienne i zaoczne),
• fizjografia i geoekologia (studia dzienne i zaoczne),
• zagospodarowanie środowiska i samorząd terytorialny (studia dzienne i zaoczne),
• gospodarka przestrzenna i planowanie przestrzenne (studia dzienne i zaoczne),
• geografia polityczna i studia regionalne (studia dzienne i zaoczne),
• geografia urbanistyczna (studia dzienne i zaoczne).

Stosunkowo długą tradycję ma również w łódzkim ośrodku geograficznym kształcenie kadr na potrzeby turystyki. W 1977 r. powołano w Uniwersytecie Łódzkim drugie wówczas w Polsce, po Uniwersytecie Wrocławskim, Podyplomowe Studium Turystyki (PST), które funkcjonowało bez przerwy do 1992 r. Okres ten stanowił początki kształcenia w Uniwersytecie Łódzkim w zakresie turystyki, zdobywania doświadczeń i kompletowania kadry nauczycieli akademickich.

W 1982 r. powołano specjalizację z  geografii turyzmu na kierunku geograficznym. Począwszy od roku akademickiego 1994/1995 na kierunku geograficznym UŁ uruchomiona została samodzielna specjalność z geografii turyzmu i hotelarstwa (studia dzienne) z naborem od pierwszego roku i własnym, odrębnym programem. Była to pierwsza w Polsce specjalność tego typu na studiach uniwersyteckich.

W roku akademickim 2001/2002 uruchomione zostały w UŁ dwuletnie uzupełniające zaoczne studia magisterskie z geografii turyzmu i hotelarstwa. Od roku 2004/2005 prowadzony jest natomiast samodzielny kierunek studiów stacjonarnych i niestacjonarnych – turystyka i rekreacja.

W roku akademickim 2006/2007 powołano na WNG kolejny kierunek studiów: gospodarka przestrzenna (od roku 2007/2008 jako studia I i II stopnia – licencjackie i magisterskie). Są one prowadzone przez Wydział Nauk Geograficznych (WNG) z udziałem Wydziału Zarządzania (WZ) Uniwersytetu Łódzkiego. Za realizację programu nauczania odpowiadają: Katedra Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej (WNG) oraz Katedra Zarządzania Miastem i Regionem (WZ) przy współpracy innych jednostek organizacyjnych.

Obecnie Wydział Nauk Geograficznych prowadzi zatem samodzielnie dwa kierunki studiów: „Geografię” oraz „Turystykę i rekreację”, a wspólnie z Wydziałem Zarządzania UŁ kierunek gospodarka przestrzenna. W ramach kierunku geografia prowadzone są studia w specjalności nauczycielskiej: nauczanie geografii i przyrody oraz geomonitoring.

Na Wydziale prowadzony jest również trzeci etap kształcenia geograficznego w formie stacjonarnych studiów doktoranckich. Od wielu lat funkcjonuje również Podyplomowe Studium Turystyki, a w 2008 r. prowadzone były trzy studia podyplomowe dla nauczycieli w zakresie nauczania drugiego przedmiotu, finansowane z EFS.

Wraz z powstawaniem nowych kierunków studiów, specjalności i specjalizacji następuje dynamiczny wzrost liczby kształconych studentów.

Baza lokalowa i zaplecze dydaktyczne

Początek samodzielnego funkcjonowania Wydziału Nauk Geograficznych to również dobry dla geografów czas zdecydowanej poprawy bazy lokalowej. W latach 1999–2001 oddano do użytku trzy budynki (o łącznej powierzchni 5200 m²) przy ul. Kopcińskiego 31, a w 2003 r. budynek przy ul. Narutowicza 88 o łącznej powierzchni ponad 3600 m². Do obu tych budynków przeniosła się cała geografia uniwersytecka, zajmująca do tego czasu kilka lokali rozrzuconych w różnych miejscach Łodzi. Zakończył się tym samym okres uciążliwych dojazdów studentów i pracowników na zajęcia dydaktyczne.

Na bazę dydaktyczno-lokalową Wydziału Nauk Geograficznych składają się m.in.:

• dwie aule wydziałowe (158 i 150 miejsc) posiadające pełne wyposażenie audiowizualne,
• cztery sale wykładowe (kaŜda licząca 90 miejsc), z wyposażeniem podstawowym w komputery, rzutniki multimedialne, rzutniki pisma, tablice, telewizory,
• 36 sal wykładowo-ćwiczeniowych (liczących 20–25, 40 oraz 60 miejsc), z których część jest w pełni wyposażona w sprzęt multimedialny, część zaś w podstawowy sprzęt: rzutniki, tablice, telewizory,
• laboratoria służące jako pracownie magisterskie i sale ćwiczeń specjalistycznych wymagających odrębnego wyposażenia: pracownia kartograficzna (20 miejsc), pracownia geologiczna (20 miejsc), pracownia geomorfologiczno-gleboznawcza (20 miejsc), pracownia fizyczna (20 miejsc), pracownia dydaktyczna (22 miejsca),
• cztery pracownie komputerowe:
  • dwie pracownie wydziałowe (liczba stanowisk 21 oraz 15) wyposażone w rzutniki multimedialne oraz oprogramowanie z  rodziny GIS (ArcGis 9.2) i CAD (Auto CAD Civil 3D 2009),
  • pracownia przy Instytucie Geografii Miast i Turyzmu (liczba stanowisk 17, oprogramowanie ArcView 3.4 oraz SPSS),
  • pracownia przy Katedrze Gospodarki Przestrzennej i Planowania Przestrzennego (liczba stanowisk 10, oprogramowanie MapInfo oraz SPSS).

Planowane jest utworzenie kolejnej pracowni komputerowej oraz pracowni kartografii i teledetekcji. W planie jest również budowa dużej sali wykładowej na ok. 300–350 miejsc.

Dzięki dobrej bazie lokalowej studenci mają łatwy dostęp do wydziałowej Biblioteki Geograficznej i zbiorów kartograficznych. Zasoby biblioteczne Wydziału obejmują:

• podręczniki, skrypty, monografie, przewodniki w liczbie ok. 20 000 woluminów,
• czasopisma – 26570 woluminów i 740 tytułów czasopism polskich i zagranicznych,
• zbiory kartograficzne w liczbie 61175 jednostek; są to mapy geologiczne, topograficzne, sozologiczne, gleboznawcze, gospodarcze, ludnościowe, mapy ścienne, atlasy i plany miast,
• zbiór prac magisterskich (3150 prac magisterskich).

Biblioteka na bieżąco uzupełnia swoje zbiory korzystając z oferty księgarskiej oraz zapotrzebowania zgłaszanego przez pracowników Wydziału. W zbiorach biblioteki znajdują się także nowości zagraniczne. W 2008 r. zakupiono 52 pozycje w języku angielskim.

Czasopisma pozyskiwane są w drodze prenumeraty i wymiany. Biblioteka prowadzi wymianę krajową z 18 instytucjami oraz zagraniczną z 58 instytucjami. Na wymianę wysyłane są czasopisma wydawane przez WNG. W 2008 r. Biblioteka Geograficzna otrzymała z wymiany zagranicznej 115 woluminów – 51 tytułów, a prenumerowała 87 tytułów czasopism, w tym również wydawnictwa Głównego Urzędu Statystycznego.

Informacja o zbiorach Biblioteki Geograficznej jest dostępna w Internecie na stronie www.lib.uni.lodz.pl. Dzięki temu informacje o zbiorach uzyskać można z każdego komputera podłączonego do Internetu. Publikacje można wyszukiwać poprzez indeksy: autorskie, tytułowe, rzeczowe i słów kluczowych. Do katalogu komputerowego wprowadzane są na bieżąco publikacje wpływające do biblioteki oraz wydawnictwa z lat ubiegłych. Ponadto w Bibliotece prowadzone są katalogi kartkowe – alfabetyczny i rzeczowy. Studenci i pracownicy wydziału korzystać mogą także z księgozbioru Biblioteki Uniwersyteckiej oraz innych bibliotek wydziałowych UŁ.

Z wydziałowej Biblioteki Geograficznej korzystają pracownicy naukowo-dydaktyczni oraz studenci studiów stacjonarnych i zaocznych (dyżury w soboty) kierunku geograficznego oraz studenci Filii w Tomaszowie Mazowieckim. Korzystają z niej również studenci innych kierunków, m.in. ochrony środowiska, archeologii, etnologii.

Istotną część bazy dydaktycznej stanowią materiały dydaktyczne poszczególnych katedr i zakładów oraz zbiory i wyposażenie laboratoriów. Obejmują one m.in. filmoteki, zbiory przeźroczy i programów multimedialnych, minerały, skały, kartograficzną dokumentację badań geologicznych i geomorfologicznych, przyrządy i aparaturę meteorologiczną, mapy, atlasy i roczniki. Poszczególne katedry i zakłady posiadają również własne zestawy publikacji i podręczników zalecanych studentom.

Muzeum Geologiczne

Dużą pomoc w kształceniu geografów stanowi Wydziałowe Muzeum Geologiczne. Muzeum w obecnej formie i miejscu istnieje od maja 2000 r. Dzięki staraniom pracowników WNG (głównie miłośnika skał i minerałów dra Jana Ziomka) zgromadzono ponad 8 tys. eksponatów w postaci minerałów, skał i skamieniałości oraz kryształów związków chemicznych. Łączna powierzchnia wystawiennicza muzeum wynosi 660 m².

Obecnie w muzeum czynne są cztery wystawy stałe:

• „Świat minerałów”,
• „Kamień budowlany i ozdobny w architekturze”,
• „Przyroda Łodzi i Regionu Łódzkiego”,
• „Kryształy w przyrodzie i technice”.

Jest to placówka ogólnodostępna, w której obywają się także programowe zajęcia dydaktyczne dla studentów. Odwiedzają Muzeum liczne grupy uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, którzy pod kierunkiem pracowników i nauczycieli poznają fascynujący świat skał i minerałów.